Умира цивилизацијата изградена на филозофијата на „максималниот јас“

Не­бој­ша Или­јев­ски

Го жи­ве­е­ме вре­ме­то на дла­бо­ки про­ме­ни. Во не­го, све­до­чи­ме де­ка ед­ни не­шта за­вр­шу­ва­ат и уми­ра­ат, а дру­ги са­ка­ат да се ро­дат.

Тоа што уми­ра е ци­ви­ли­за­ци­ја­та из­гра­де­на на фи­ло­зо­фи­ја­та на ма­кси­мал­ни­от јас, на со­стој­ба­та на умот од ти­пот што по­ве­ќе – тоа по­до­бро, и на до­не­су­ва­ње­то од­лу­ки мо­ти­ви­ра­но од ин­те­ре­си­те на моќ­ни­ци­те, што и нѐ до­ве­де во со­стој­ба на ор­га­ни­зи­ра­на не­од­го­вор­ност.

Тоа што са­ка да се ро­ди, пак, е ид­ни­на­та, ко­ја од нас ба­ра да се по­вр­зе­ме со под­ла­бо­ки­те сло­е­ви на чо­веч­но­то во нас и со ко­ле­ктив­но­то чо­веч­ко по­сто­е­ње. Ид­ни­на, ко­ја од нас ба­ра да откри­е­ме кои сме на­ви­сти­на и што са­ка­ме да ста­не­ме не са­мо ка­ко лу­ѓе, по­е­дин­ци, ту­ку и ка­ко оп­штес­тво.

Око­лу ед­но се сог­ла­су­ва­ме. По­стој­ни­от си­стем е скр­шен и оп­штес­тва­та де­нес се со­о­чу­ва­ат со пре­диз­ви­ци за чи­е­што над­ми­ну­ва­ње е не­оп­ход­на фун­да­мен­тал­на про­ме­на. На фе­но­ме­ни­те ка­ко Трамп или те­ро­риз­мот не мо­же да се од­го­во­ри со де­те­кто­ри на ме­тал или со фор­ми­ра­ње пар­ти­ја со ра­ди­кал­но спро­тив­ни ста­во­ви. Све­тот е со­о­чен со гло­бал­на еко­ло­шка, со­ци­о­ло­шка и ду­хов­на под­во­е­ност во ко­ја се слу­чу­ва пре­кин на ре­ла­ци­ја­та ме­ѓу чо­ве­кот и при­ро­да­та, ме­ѓу чо­ве­кот и Дру­ги­от и, ко­неч­но, ме­ѓу чо­ве­кот и не­го­во­то сопс­тве­но јас. За илустрација:

• Користиме 1,5 пат повеќе ресурси отколку што Земјата може да регенерира
  62 милјардери имаат повеќе пари од 3,7 милијарди луѓе од социјалното дно во светот.
  Во 2010 година, бројот на луѓе загинати во војни, од убиства и во природни катастрофи е помал од бројот на луѓето што самите си го одзеле животот
  Доналд Трамп – новиот претседател на САД
  Брегзит – УК ја напушта ЕУ
  Ток­му овие ви­до­ви под­во­е­ност се при­чи­на за но­ви­те фун­да­мен­тал­ни слу­чу­ва­ња на оп­штес­тве­на­та сце­на во све­тот.

До­се­га, поз­на­ти­от мо­дел „Ајс­берг“ об­јас­ну­ва­ше де­ка ма­ни­фе­ста­ци­и­те што ги гле­да­ме во све­тот се са­мо 10 про­цен­ти од сан­та­та мраз над во­да­та. 90 про­цен­ти од неа е скри­е­на­та стру­кту­ра што ги кре­пи и пре­диз­ви­ку­ва на­ста­ни­те вид­ли­ви над по­вр­ши­на­та на во­да­та. Во кон­текст на по­ли­ти­ка­та или на еко­но­ми­ја­та зад таа стру­кту­ра, сто­јат ин­те­ре­си­те на моќ­ни­те на­ции во све­тот. Но, овој па­терн не мо­же да се пре­поз­нае во нај­но­ви­те на­ста­ни, вклу­чи­тел­но со те­ро­риз­мот и со по­ра­стот на крај­на­та дес­ни­ца, кои ли­чат ка­ко да се от­трг­на­ле од кон­тро­ла­та на спо­ме­на­ти­те моќ­ни­ци.

За тие да се об­јас­нат мо­ра­ме да вле­зе­ме во од­но­си­те ме­ѓу ин­ди­ви­ду­ал­ци­те, гру­пи­те, ор­га­ни­за­ци­и­те и си­сте­ми­те, од­нос­но во со­ци­јал­но­то по­ле од овој си­стем.

По­сто­јат две ни­воа на свес­ност од кои мо­же да опе­ри­ра со­ци­јал­но­то по­ле. Пр­во­то, пов­ле­ку­ва ма­ни­фе­ста­ции ка­ко те­ро­ри­зам, крај­на дес­ни­ца или ус­пех на ди­кта­тор­ски­те про­фи­ли на ли­де­ри и не­го­ва­та со­ци­јал­но-емо­ци­о­нал­на ло­ги­ка опе­ри­ра низ: пре­дра­су­ди (кои се пос­ле­ди­ца на за­тво­ра­ње на умот), бес и ви­на (за­тво­ра­ње на ср­це­то) и страв (за­тво­ра­ње на вол­ја­та). Ова е со­ци­јал­но­то по­ле на отсус­тво (absencing) за­тоа што тоа по­ле ја пра­ви на­ша­та чо­веч­ка су­шти­на по­ма­ку при­сут­на во све­тот, по­мал­ку до­стап­на за дру­ги­от и ре­чи­си не­до­стап­на за ви­стин­ско­то јас. Absencing или „отсус­тву­ва­ње“, е фе­но­мен што е овоз­мо­жен од на­ви­ки­те и од тех­но­ло­ги­и­те што ус­пе­ва­ат да го за­тво­рат чо­ве­кот во не­го­ви­от „fIlter buble” – од­нос­но во ин­фор­ма­ци­и­те кон кои е склон, ли­шу­вај­ќи го це­лос­но од тие со кои не се сог­ла­су­ва или од тие на кои не тре­ба да би­де из­ло­жен.

За све­тот да из­ле­зе од ма­ѓеп­са­ни­от круг на де­струк­ци­ја, ние акте­ри­те на све­тот, мо­ра­ме да ги на­пу­шти­ме не­го­ви­те се­гаш­ни еко­ном­ски, по­ли­тич­ки и ду­хов­ни си­сте­ми. Се­гаш­ни­от на­чин на свес­ност, кој су­ге­ри­ра его­си­стем на вред­но­сти, ит­но и бе­ско­про­мис­но мо­ра­ме да го за­ме­ни­ме со не­што дру­го, не­што но­во што е, мо­же­би, по­мал­ку очиг­лед­но, но е ве­ќе ту­ка и са­ка да се ро­ди и во на­ше­то оп­кру­жу­ва­ње. Се по­ја­ву­ва се­ко­гаш ко­га чо­ве­кот ќе се охра­бри да из­ле­зе од сопс­тве­ни­от ме­ур на во­о­би­ча­е­ни ин­те­ре­си и на­ви­ки и ќе се ан­га­жи­ра во про­це­си­те око­лу не­го по пат на отво­ра­ње на умот (љу­бо­пит­ност), на ср­це­то (ем­па­ти­ја или со­чув­ство) и на вол­ја­та (хра­брост ка­ко спро­тив­ност на стра­вот или на мрз­ли­во­ста). Ка­ко ре­зул­тат или на­гра­да, ако са­ка­те, лич­но­ста и неј­зи­но­то оп­кру­жу­ва­ње ста­ну­ва­ат спо­соб­ни да ги гле­да­ат ра­бо­ти­те во но­во свет­ло (отво­рен ум), да на­се­ту­ва­ат но­ви мож­но­сти (отво­ре­но ср­це), да ги жи­ве­ат (да при­сус­тву­ва­ат во) сопс­тве­ни­те нај­ви­со­ки ид­ни мож­но­сти (отво­ре­на вол­ја) и да го ко­соз­да­ва­ат тој по­тен­ци­јал и мож­но­сти­те пре­ку уче­ње низ пра­кти­ка (осоз­на­ва­ње, ре­а­ли­за­ци­ја, акту­а­ли­за­ци­ја).

Сли­ка­та по­до­лу ги при­ка­жу­ва „де­стру­ктив­ни­от“ и не­го­ви­от „ог­ле­да­лен – ге­не­ра­ти­вен“ цик­лус.